Guías Fisterra : Prostatitis aguda

  • Univadis
  • content_folder.fisterra_guidelines.label
El acceso al contenido completo es sólo para profesionales sanitarios registrados. El acceso al contenido completo es sólo para profesionales sanitarios registrados.

¿De qué hablamos?






International Prostate Symptom Score





 Tabla 1. Resumen de clasificación del NIH para prostatitis y sus principales características.
Categoría Características Hallazgos
Masaje Antes Después
I Prostatitis bacteriana aguda
  • 1-5%.
  • Más frecuente: 40-60 años.
  • Clínica miccional aguda.
  • TR: dolor, calor.
  • Contraindicado masaje prostático.
Leucocitos +/- +
Bacterias +/- +
II Prostatitis bacteriana crónica
  • 5-10%.
  • Más frecuente: 50-80 años.
  • ITU de repetición por el mismo microorganismo.
  • TR: aumento de tamaño.
  • Cultivo positivo.
Leucocitos +/- +
Bacterias +/- +
III Prostatitis crónica - síndrome de dolor pélvico crónico IIIa: Inflamatoria
  • 40-65%.
  • Más frecuente: 30-50 años.
  • Disconfort genitourinario.
  • TR: variable.
  • Cultivo negativo. 
Leucocitos - +
Bacterias - -
IIIb: No inflamatoria
  • 20-40%.
  • Más frecuente: 30-40 años.
  • Dolor.
  • TR: normal.
  • Cultivo negativo. 
Leucocitos - -
Bacterias - -
IV Prostatitis inflamatoria asintomática Hallazgo incidental en evaluación urológica (biopsia, líquido seminal, etc.). Leucocitos - +
Bacterias - -
Modificación y unificación de tablas originales (Brooke Huffman G, 1999; Krieger JN, 1999; Meyrier A, 2023).
TR: Tacto rectal; ITU: Infección del tracto urinario.


¿Cómo se define?





¿Cuál es su etiología?



Escherichia coliProteusKlebsiellaEnterobacterSerratiaStaphylococcus aureus

Pseudomonas aeruginosa

Neiseria gonorrhoeae Chlamydia trachomatis

Salmonella typhy Pseudomonas aeruginosaCoccidioides,

¿Cuáles son sus factores de riesgo?


  • Infecciones del tracto urogenital, como: cistitis, uretritis, epididimitis, infección de tracto urinario.
  • Anomalías funcionales que predisponen infecciones: fimosis, hiperplasia prostática, estenosis uretral, entre otras.
  • Instrumentación urogenital: sondaje permanente o intermitente, procedimientos invasivos como cistoscopia, resección transuretral prostática, biopsia transrectal.

¿Cuál es su clínica?







¿Cuáles son sus complicaciones?


  • Obstrucción mecánica: el edema prostático puede generar clínica obstructiva, desde síntomas por vaciado hasta retención aguda de orina.
  • Absceso prostático: fenómeno poco común con un tratamiento antibiótico adecuado, su incidencia aumenta en situaciones de compromiso inmunitario (diabetes mellitus, inmunodeficiencia asociada a VIH, etc.). Clínicamente suele ser indistinguible de la prostatitis no complicada; se diferencian en la evolución tórpida del absceso, a pesar de correcto tratamiento antibiótico. El diagnóstico definitivo es mediante pruebas de imagen (ecografía, TAC).
  • Extensión infecciosa: se puede producir infección por contigüidad de otras estructuras genitourinarias (siendo la más común la epididimitis) o por extensión sistémica a bacteriemia o sepsis. Es importante sospechar endocarditis en casos con predisposición estructural (prótesis valvular) o si se aísla S. aureus. Una complicación más rara es la infección metastásica, típicamente espondilodiscitis o sacroileítis. Todas estas complicaciones son más frecuentes con el retraso del diagnóstico y el inicio del tratamiento antibiótico.

¿Cómo se diagnostica?









S. aureus



¿Cuáles son sus complicaciones?

¿Cuál es el diagnóstico diferencial?









¿Cómo se trata?


Medidas generales 





Antibióticos 


  • Resistencias locales a antibióticos.
  • Penetración prostática de los diferentes compuestos.
  • Identidad de las bacterias que se sospecha que pueden causar la infección.
  • Factores propios del huésped: alergias, tratamientos antibióticos previos.
  • Gravedad del estado general del paciente, que orientará a la hora de elegir entre administración por vía oral o vía parenteral.

 Tabla 2. Antibióticos utilizados en el tratamiento de prostatitis aguda.
Antibióticos de primera elección (vía oral) Quinolonas:
  • Ciprofloxacino 500 mg/12 horas.
  • Levofloxacino 200 mg/12 horas.
  • Ofloxacino 400 mg/24 horas.
Cefalosporinas de 3ª generación:
  • Cefixima 400 mg/24 horas.
Si se presentan alergias o como segunda opción:
  • Clotrimoxazol 160-800 mg/12 horas.
  • Trimetroprim 200 mg/12 horas.
Si se sospecha de C. Trachomatis o Mycoplasma:
  • Ceftriaxona 250 mg IM en dosis única + doxiciclina 100 mg/12 horas durante 10 días.
Si se sospecha de C. Trachomatis:
  • Azitromicina 500 mg/24 horas durante 3 semanas.
Si se sospecha de T. vaginalis:
  • Metronidazol 500 mg/8 horas durante 14 días.
Se valorará administrar antibioterapia por vía parenteral cuando haya criterios de gravedad: Quinolonas parenterales:
  • Levofloxacino 500 mg/24 horas.
  • Ciprofloxacino 500 mg/12 horas.
Penicilinas parenterales:
  • Piperazilina/tazobactam 4,5 g/8 horas.
  • Ampicilina 2 g/6 horas.
Cefalosporinas de 3ª generación parenterales:
  • Ceftriaxona 1 g/12-24 horas.
  • Cefotaxima 1 g/ 6 horas.
  • Cefazolina 1 g/ 8 horas.
Carbapenems:
  • Meropenem 1-2 g/8 horas.
Aminoglucósidos (se suelen administrar en combinación con algún betalactámico, ya que por sí mismos no difunden bien en el tejido prostático):
  • Amikacina 15 mg/kg/día.
  • Gentamicina 5 mg/kg/día.
Si se sospecha bacteriemia por Enterococcus spp.:
  • Vancomicina 1 g/12 horas o linezolid 600 mg/12 horas.

Duración del tratamiento 




¿Cuándo derivar al hospital?




  • Pacientes con el sistema inmunitario comprometido (VIH, diabetes mellitus, neoplasias, etc.).
  • Pacientes que no responden o empeoran tras 48 horas de tratamiento antibiótico. En estos casos habría que pensar en una posible complicación: el absceso prostático. Su diagnóstico requiere la realización de una TC o una ecografía transrectal. Su tratamiento se basa en medidas invasivas: drenaje transrectal bajo control ecográfico o por vía perineal, que se pueden realizar bajo anestesia local, asociado a terapia antibiótica. En casos de gran volumen o de fracaso terapéutico se pueden realizar resección transureteral de próstata (requiere de anestesia general), incisión transureteral con bisturí frío de Collins o, incluso, cirugía abierta convencional.
  • Aparición de retención urinaria. Está contraindicado el sondaje vesical ureteral en estos pacientes y se recomienda el sondaje suprapúbico. El paso de un catéter a través de la uretra en un paciente con prostatitis aguda puede desencadenar la rotura de un absceso prostático o un shock séptico y es un factor de riesgo para la cronificación de esta patología.
  • En caso de bacteriemia, donde primeramente se pondría tratamiento empírico parenteral (cefalosporina + aminoglucósido o carbapenem + aminoglucósido) con ajuste posterior en función del antibiograma.

¿Cómo se realiza el seguimiento?








Bibliografía

  • Brede CM, Shoskes DA. The etiology and management of acute prostatitis. Nat Rev Urol. 2011;8(4):207-12. PubMed PMID: 21403661
  • Broggi E, Bruyére F. Tratamiento de las prostatitis agudas. ECM - Urología. 2013;45(1):1-7.
  • Brooke Huffman G. Characteristics of the Major Types of Prostatitis. Am Fam Physician. 1999;60(6):1821-4.
  • Caron F, Galperine T, Flateau C, Azria R, Bonacorsi S, Bruyère F, et al. Practice guidelines for the management of adult community-acquired urinary tract infections. Med Mal Infect. 2018;48(5):327-58. PubMed PMID: 29759852. Texto completo
  • Davis JE. Problemas del aparato genital masculino. En: Tintinalli JE, Stapczynski J, Ma O, Yealy DM, Meckler GD, Cline DM, editores. Tintinalli. Medicina de urgencias. 8.ª ed. McGraw Hill; 2018. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/book.aspx?bookID=2329
  • Delgado Mallen P, Ortega González Y. Infecciones de la Vías Urinarias y de Trasmisión Sexual. En: Lorenzo V, López Gómez JM, editores. Nefrología al día. 2022. Texto completo
  • DynaMed. Acute bacterial prostatitis. Disponible en: https://www.dynamed.com/condition/acute-bacterial-prostatitis#GUID-CBAAE9DE-0C99-4765-A336-BEB93D5A51E2
  • Engeler D, Baranowski AP, Berghmans B, Birch J, Borovicka J, Cottrell AM, et al. EAU Guidelines on Chronic Pelvic Pain. European Association of Urology; 2023. Texto completo
  • Etienne M, Pestel-Caron M, Chapuzet C, Bourgeois I, Chavanet P, Caron F. Should blood cultures be performed for patients with acute prostatitis? J Clin Microbiol. 2010;48(5):1935-8. PubMed PMID: 20237098. Texto completo
  • Etienne M, Pestel-Caron M, Chavanet P, Caron F. Performance of the urine leukocyte esterase and nitrite dipstick test for the diagnosis of acute prostatitis. Clin Infect Dis. 2008;46(6):951-3. PubMed PMID: 18288905. Texto completo
  • Kang CI, Kim J, Park DW, Kim BN, Ha US, Lee SJ, et al. Clinical Practice Guidelines for the Antibiotic Treatment of Community-Acquired Urinary Tract Infections. Infect Chemother. 2018;50(1):67-100. PubMed PMID: 29637759. Texto completo
  • Katz MH, Doherty GM. Urología. En: Doherty GM, editor. Diagnóstico y tratamiento quirúrgicos. 15.ª ed. McGraw Hill; 2021. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/content.aspx?bookid=3076§ionid=260878996
  • Krieger JN, Nyberg L Jr, Nickel JC. NIH consensus definition and classification of prostatitis. JAMA. 1999;282(3):236-7. PubMed PMID: 10422990
  • Lipsky BA, Byren I, Hoey CT. Treatment of bacterial prostatitis. Clin Infect Dis. 2010;50(12):1641-52. PubMed PMID: 20459324. Texto completo
  • Ludwig M, Schroeder-Printzen I, Schiefer HG, Weidner W. Diagnosis and therapeutic management of 18 patients with prostatic abscess. Urology. 1999;53(2):340-5. PubMed PMID: 9933051
  • Meyrier A, Fekete T. Acute bacterial prostatitis. En: Calderwood SB, Bloom A, editors. UpToDate; 2022. Disponible en: https://www.uptodate.com/contents/acute-bacterial-prostatitis
  • Meyrier A, Fekete T. Chronic bacterial prostatitis. En: Calderwood SB, Bloom A, editors. UpToDate; 2023. Disponible en: https://www.uptodate.com/contents/chronic-bacterial-prostatitis
  • Nemirovsky C, López Furst MJ, Pryluka D, De Vedia L, Scapellato P, Colque A, et al. Consenso Argentino intersociedades de Infección Urinaria 2018-2019 - Parte I. Medicina (B. Aires). 2020;80(3):229-40. Texto completo
  • NICE National Institute for Health and Care excelence. Prostatitis (acute): antimicrobial prescribing. NICE; 2018. Texto completo
  • Pérez FJ, Murillo LJ. Medicina de urgencias y emergencias. Guía diagnóstica y protocolos de actuación. Barcelona: Elsevier España, S.L.U.; 2018. p. 566-7. Texto completo
  • Pincavage A. Prostatitis aguda. En: Stern SC, Cifu AS, Altkorn D, editores. Diagnostico basado en los síntomas: Una guía basada en evidencias. 4.ª ed. McGraw Hill; 2021. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/content.aspx?bookid=3069§ionid=259136042
  • Polascik TJ, Oesterling JE, Partin AW. Prostate specific antigen: a decade of discovery--what we have learned and where we are going. J Urol. 1999;162(2):293-306. PubMed PMID: 10411025
  • Shabsigh A, Sourial M, Bellows FF, McClung C, Jayanthi R, Kielb S, et al. Urología. En: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, Kao LS, Hunter JG, et al, editors. Schwartz. Principios de Cirugía. 11.ª ed. McGraw Hill; 2020. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/content.aspx?bookid=2958§ionid=251830754
  • Sorensen M, Walsh TJ, Haider MA. Infecciones del aparato genitourinario. En: Papadakis MA, McPhee SJ, Rabow MW, McQuaid KR, editores. Diagnóstico clínico y tratamiento 2022. McGraw Hill; 2022. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/content.aspx?bookid=3153§ionid=271997309
  • Wagenlehner FM, Pilatz A, Bschleipfer T, Diemer T, Linn T, Meinhardt A, et al. Bacterial prostatitis. World J Urol. 2013;31(4):711-6. PubMed PMID: 23519458. Texto completo
  • Wang MK, Hillary LC. Infecciones bacterianas de las vías genitourinarias. En: McAninch JW, Lue TF, editores. Smith y Tanagho. Urología general. 19.ª ed. McGraw Hill; 2021. Disponible en: https://accessmedicina.mhmedical.com/content.aspx?bookid=3071§ionid=259048900
  • Weinberger M, Cytron S, Servadio C, Block C, Rosenfeld JB, Pitlik SD. Prostatic abscess in the antibiotic era. Rev Infect Dis. 1988;10(2):239-49. PubMed PMID: 3287559

Más en la red


Autores

  • Marisabel Torres Baietti
Médico Residente de Medicina Familiar y Comunitaria
  • Víctor López Sola
Médico Residente de Medicina Familiar y Comunitaria
  • Paula Mella Mosquera
Médico Residente de Medicina Familiar y Comunitaria
  • Chelo Naya Cendón
Médico Especialista en Medicina Familiar y Comunitaria
Centro de Saúde O Portádego. Servicio de Atención Primaria de Culleredo. Servizo Galego de Saúde. A Coruña. España.